Είναι η ζωγραφική αναπαράσταση της πραγματικότητας ή αναπαράσταση των αισθημάτων του καλλιτέχνη ;

Το περασμένο Σάββατο παρακολούθησα τη ταινία του Πίτερ Γουότκινς : Edvard Munch(1974)στην Ταινιοθήκη.Η ταινία ντοκιμενταρίστικη απόδοση της βιογραφίας των πρώτων χρόνων της πορείας του Νορβηγού εξπρεσιονιστή ζωγράφου Edvard Munch έχει αποκομίσει διθυραμβικές κριτικές ακόμη και απ' τον Μπέρκμαν και δεν θα αναλωθώ στην αξιολόγησή της. Θα ήθελα απλώς να κάνω κάποια σχόλια και παρατηρήσεις. Κατ' αρχάς δείχνει πολύ σωστά το πλαίσιο όπου διαμορφώνεται η προσωπικότητα του καλλιτέχνη και δείχνει ότι εκτός από τα οικογενειακά και κοινωνικά πλήγματα, οι επιρροές του προέρχονταν κυρίως από τους : Christian Krohg, Hans Jaeger, Μανέ,Strindberg. Η ταινία κάνει εκτενή αναφορά στους Jæger και Strindberg και περιγράφει πως η έντονη προσωπικότητά τους επηρέασαν βαθειά τη ψυχοσύνθεση του Munch.Ο Hans Jaeger αναρχικός φιλόσοφος, συγγραφέας και δημοσιογράφος υπήρξε εμβληματική μορφή εκείνη την εποχή στη Νορβηγία (1880-1920).Καταφερόταν με ιδιαίτερο μένος ενάντια σε παραδοσιακούς θεσμούς όπως ο γάμος και πίστευε ότι ένα σημαντικό βήμα για τη πολιτική χειραφέτιση του ανθρώπου είναι η σεξουαλική απελευθέρωση.Δούλεψε σαν ανταποκριτής μιας σοσιαλιστικής εφημερίδας στο Παρίσι όπου έγινε γνωστός και συνδέθηκε με τις αποκαλύψεις για την υπόθεση Ντρέυφους και για τον Σινοιαπωνικό πόλεμο.Συμμετείχε σε διάφορες αναρχικές κινήσεις και οδηγήθηκε στη φυλακή για ένα σύγγραμμά του όπου άφηνε υπονοούμενα για σεξουαλικές σχέσεις με νεαρές δεσποινίδες.Ηταν από τα πιο σημαντικά στελέχη της παρέας των μποέμ της Χριστιανίας(Οσλο) και έτσι επηρέασε βαθειά τη προσωπικότητα του νεαρού Munch που έψαχνε να βρεί απαντήσεις και λύσεις στα αδιέξοδα μιας κλειστής ασφυκτικής κοινωνίας όπου η αδικία και η εκμετάλλευση ήταν καθημερινότητα και όπου οι παραδοσιακοί θεσμοί όπως η οικογένεια ήταν πιεστικοί και χωρίς καμμιά πληρότητα.Τι εκπληκτική ομοιότητα με τον σύγχρονό του καταραμένο κι αυτόν Τσεχοεβραίο συγγραφέα Φράντς Κάφκα ! και πόσο παρόμοια έκφραση !
Στη ταινία αναφέρεται περιστατικό όπου αφού ο νεαρός Εντβαρντ εξομολογείται στην παρέα τον πόνο του σχετικά με την πίεση που αισθάνεται από τη στάση του πατέρα του ο Jaeger τον παρακινεί να πάρει ένα πιστόλι και να πάει να τον πυροβολήσει!Σαν γνήσιος αναρχικός ο Jaeger πίστευε ότι μια επιτυχημένη καταστροφή περιέχει ψήγματα μιας εκπληκτικής δημιουργικής πράξης...
Ανάμεσα λοιπόν σ' αυτή την παρέα, υπήρχε και μια κυρία του λεγόμενου "καλού κόσμου" ιδιαίτερα απελευθερωμένη καθώς ήταν παντρεμένη με γιατρό αλλά παράλληλα είχε αυτόνομη και ιδιαίτερη προσωπική ζωή και έμελλε να γίνει πρότυπο σχήμα για τον ευαίσθητο καλλιτέχνη. Η κυρία αυτή λοιπόν, εμύησε στον έρωτα τον μικρό Εντβαρντ και αυτός σε αντάλλαγμα την εξιδανίκευσε σε τέτοιο βαθμό που καθόρισε τη ζωή του και τη τέχνη του.Τον βλέπουμε λοιπόν στην ταινία να φτιάχνει σενάρια προδοσίας και αυτοτιμωρητικά να υφίσταται ώρες αναμονής σε υποθετικά ραντεβού με την κυρία η οποία περνάει; επιδεικτικά ; αδιάφορα ; μπροστά του συνοδευόμενη!
Μπορεί η ζήλεια, το αίσθημα ιδιοκτησίας για έναν άλλον άνθρωπο, η αίσθηση της προδοσίας και της εξαπάτησης να αποτελούν συστατικά της καλλιτεχνικής έμπνευσης ;
Στην περίπτωση του Μούνχ η απάντηση είναι ναι!
Δημιουργεί λοιπόν ένα πρότυπο σχήμα για την έννοια της γυναίκας με τριπλή σημασία : της γυναίκας βαμπίρ, της πλανεύτρας και της αγίας. Αυτή η σημασία αποδίδεται πλήρως στο έργο: Madonna








Ενώ ξεκίνησε λοιπόν σαν ιμπρεσιονιστής λάτρης του Μανέ έφτιαξε κάτι καινούργιο μαζί με τον Βαν Γκόγκ, Κόκοσκα,Σίλε και αργότερα με Καντίνσκι.Ονομάστηκε εξπρεσιονισμός και αποκαλύπτεται πλήρως όταν ο Munch ζωγραφίζει την "άρρωστη κοπέλα" όπου αναπαράγει τη σκηνή του θανάτου της αδελφής του: με μια σπάτουλα ξύνει, χαράσει και ξαναζωγραφίζει τον πίνακα σα να ψάχνει κάτι ανεξιχνίαστο και τρομερό ! αυτή η διαδικασία του παίρνει περίπου σαράντα χρόνια !








Ζωγραφίζει σχεδόν όπως ένας ψυχοπαθής με έντονα κόκκινα, μώβ,πράσινα φαινομενικά αταίριαστα χρώματα όμως πως του ταιριάζουν εκείνου ! έντονες σκιές που φαίνονται σαν να υπάρχουν όχι στο παρασκήνιο αλλά στο προσκήνιο, καταθλιπτικές, απειλητικές έρχονται κατ'ευθείαν από μέσα ! και η αντιμετώπιση από τους κριτικούς είναι ανάλογη: αηδία,αποστροφή,απέχθεια για ένα έργο που αυτά ακριβώς τα συναισθήματα απεικονίζει, που στέκεται σχεδόν σε έκσταση, με δέος μπροστα στον ανθρώπινο παραλογισμό, στην ανθρώπινη τραγωδία.
Η άλλη επιρροή ο Αύγουστος Στρίντμπεργκ τον οποία συναντά στο Βερολίνο και μοιράζονται την ίδια αγάπη για τον Νίτσε του επιβεβαιώνει την άποψή του για τη "γυναίκα" και τον ενθαρρύνει να συνεχίσει το έργο του.
Αρρωστος,με πάθος για το αλκοόλ, μοναχικός συνεχίζει ένα έργο δύσκολο, επίπονο που λίγοι το κατανοούν.Που έχει περισσότερο συμβολική σημασία και δεν είναι ευχάριστο, μιλάει για την αγωνία του θανάτου, τον πόνο, το αίμα, τη μοναξιά, τη κατάθλιψη και τη τραγωδία της ζωής, αλλά και για την αντίδραση σ'όλο αυτό, την αφύπνιση




Μπορεί κάποιος με δυό γραμμές και ένα χρώμα να δείξει την απελπισία, τη σκιά του θανάτου έτσι απλά και μοναδικά ; αυτό που βλέπουμε αντικατοπτρίζεται μέσα μας ή βλέπουμε αυτό που αισθανόμαστε ; δεν είναι δυνατόν δίπλα του να έβλεπε μόνο αγωνία και κατάθλιψη, πιθανώς να επιχειρούσε προβολή των αισθημάτων του στους άλλους όμως ο γνήσιος καλλιτέχνης είναι πολλές φορές ευαίσθητος δέκτης πραγμάτων και καταστάσεων που μένουν κρυφά στους πολλούς. Ωραία και πως διαμορφώνεται και εκφράζεται αυτό και τι αποτελεί ξεχωριστή τέχνη ; Πιστεύω ότι είναι αδιόρατη η διαφορά μεταξύ ΄"υψηλής" και "χαμηλής" τέχνης όμως ένας συνεπής καλλιτέχνης χτυπώντας το ίδιο σφυρί συνεχώς καταφέρνει σιγά σιγά ή με εκρήξεις να αποκτήσει μια γλώσσα στέρεη και συμπαγή που πια έχει κάτι να πει ! το αν και κατά πόσο η γλώσσα αυτή θα γίνει κατανοητή και θα αξιολογηθεί σωστά είναι ζήτημα χρόνου να απαντηθεί...