Μια κινηματογραφική ταινία ή ένα βιβλίο, καταξιώνεται μέσα μας, στο βαθμό που δημιουργεί μια ωραία συζήτηση, δηλ κάποια ερωτηματικά,κάποιες εντυπώσεις, κάποια πράγματα που θέλουμε οπωσδήποτε να τα ανακοινώσουμε !
Δεν είναι ότι απαραίτητα αυτή η συζήτηση γίνεται ανάμεσα σε φίλους ή κατά μόνας που λέει ο λόγος, αλλά οπωσδήποτε με τον έναν ή τον άλλον τρόπο μια ταινία δημιουργεί μέσα μας μια μικρή αναστάτωση... Οχι απαραίτητα πάντα, όμως για μένα έτσι κρίνεται μια αξιόλογη ταινία.
Ας πούμε το solaris απ' τη στιγμή που την είδα-πριν είκοσι χρόνια- χωρίς να σκεφτώ ή να συζητήσω τίποτε ήξερα ότι: "εδώ κάτι γίνεται".
Το σενάριο της ταινίας είναι βασισμένο στο ομώνυμο βιβλίο του Στανισλάβ Λέμ και πράγματι αυτό είναι μια γερή βάση για να χτιστεί ένα έργο τέχνης !
Το θυμίζω λίγο : "ένας επιστήμονας ψυκολόγος στέλνεται σ'ένα διαστημικό σταθμό που βρίσκεται δίπλα σ' έναν παράξενο πλανήτη τον solaris για να συνθέσει μια πραγματογνωμοσύνη σχετικά με το αν πρέπει ή όχι να συνεχιστεί το project, αφού μια σειρά από περίεργα γεγονότα που έχουν συμβεί στο πλήρωμα του σταθμού έχουν ανησυχήσει τους ιθύνοντες. Ο τύπος εμφανίζεται σκληρός και σκωπτικός απέναντι σε κάποιο φυγάδα απ' τον διαστημικό σταθμό και δείχνει να θέλει να ξεκαθαρίσει γρήγορα την κατάσταση καθ'ότι τον ενδιαφέρει πολύ να περικόψει περιττά έξοδα... Ολ' αυτά παρ'όλο που έχει χάσει την πολύ όμορφη γυναίκα του και ίσως θα περίμενε κανείς να είναι περισσότερο ευαίσθητος.
Κάποια στιγμή φτάνει λοιπόν στο σταθμό με μεγάλη περιέργεια κι εκεί αντιμετωπίζει μια περίεργη κατάσταση όπου ένας απ' τους τρείς του πληρώματος έχει αυτοκτονήσει, ενώ οι υπόλοιποι είναι μάλλον "λαλημένοι" πάντως όχι πολύ φυσιολογικοί! Το πιο περίεργο όμως είναι ότι στο σταθμό κυκλοφορούν και άλλα άτομα αγνώστου προέλευσης.Σιγά, σιγά διαπιστώνει ιδίοις όμασι την "πραγματικότητα": ο πλανήτης solaris έχει την ικανότητα με μια περίεργη τηλεπάθεια να υλοποιεί τα φανταστικά πρόσωπα που μπορεί να σκεφτούν οι αστροναύτες.Ομως αυτά που προκύπτουν δεν είναι είδωλα,ψεύτικα δηλαδή, αλλά απολύτως καλές απομιμήσεις. Μόνο που έχουν εν μέρει ανθρώπινες ιδιότητες, δεν έχουν αίμα αλλά ένα διαφορετιό υγρό και δεν θυμούνται πολλά πράγματα εκτός απ' αυτά που τους μαθαίνουν οι παλιότεροι.Το υλικό τους δεν είναι σάρκα και οστά αλλά ένα καλό υποκατάστατο.Παρ'όλ' αυτά τη δουλειά τους την κάνουν, δηλαδή υλοποιούν οποιοδήποτε κρυφό πόθο η αναπληρώνουν μια απώλεια...
Ο πρωταγωνιστής κι αυτός πέφτει θύμα αυτής της "φάρσας" και έτσι μπροστά του εμφανίζεται η χαμένη γυναίκα του. Στην αρχή αντιδρά και την βάζει σ'έναν πύραυλο με προορισμό το αχανές άπειρο, όταν όμως ξαναεμφανίζεται δεν αντιστέκεται και αφήνεται στη ψευδαίσθηση της επανένωσης...
Οταν ο πιο ψυχρός τεχνοκράτης συνεργάτης του διαστημικού σταθμού τον φέρνει απέναντι στην "πραγματική" πραγματικότητα και όχι σ' αυτή πού ήθελε να βρίσκεται και μάλιστα καρφώνει στην Χάριτα (το όνομα της γυναίκας του) την αλήθεια ότι δεν είναι εκείνη η πραγματική Χάρις και πως όλο αυτό είναι μια απάτη εκείνη δεν διστάζει από τις τύψεις και την κατάθλιψη ν' αυτοκτονήσει. Μάταια όμως γιατί της είναι αδύνατο να πεθάνει παρ' όλο που βιώνει ολόκληρη την οδυνηρή εμπειρία της νεκρανάστασης.
Από κει και πέρα εγείρονται ένα σωρό ερωτήματα και αφορμές για συζήτηση του τύπου : τι αγαπάμε πραγματικά, κάτι ιδεατό που έχουμε στο μυαλό μας ή μια αυτόνομη, ανεξάρτητη προσωπικότητα που βρίσκεται εκτός από μας, όμως έχει κάποια στοιχεία που θα θέλαμε να έχουμε ή που τα θαυμάζουμε?
Τι είναι αγαπητός άνθρωπος για μας? ένα σύνολο από ιδιότητες που ανταποκρίνονται στις ανάγκες μας ή ένα αυτόνομο όν με δική του συνείδηση, που έχει επίγνωση της ελευθερίας του και δρά αυθόρμητα και όχι απαραίτητα κάτω από τη δική μας καθοδήγηση?
Τι ερωτευόμαστε και τι αγαπάμε πραγματικά? ερωτευόμαστε τα τραύματά μας ? μπορεί κάποιος ν' αγαπήσει κάποιον άλλον αν δεν αγαπάει τον εαυτό του? Οταν ερωτευόμαστε κάτι δικό μας ή κάτι που μας μοιάζει απόλυτα και τίποτε άλλο μήπως αυτό λέγεται "αυνανισμός" ?
Η ταινία απαντά ότι: αγάπη είναι τα καλά αισθήματα για κάτι, κάποιον που θαυμάζουμε, έχει δική του ελευθερία βούλησης(ή τουλάχιστον έτσι μας φαίνεται) και που προτιμά την καταστροφή από το να μας εξαπατά !
Αν το δούμε φιλοσοφικά το πράγμα,ένας άνθρωπος που βρίσκεται σε απομόνωση είναι φυσικό να δημιουργεί υποκατάστατα ανθρώπινης παρουσίας γιατί στην πραγματικότητα εκείνο που έχουμε απόλυτα ανάγκη είναι η ανθρώπινη επαφή.Αλλά αυτό αφορά και οποιαδήποτε ανθρώπινη έκφραση. Ας πούμε ότι κάποιος δημιουργεί ένα κατασκεύασμα: ένα έργο τέχνης, ένα σύγγραμμα.Με την πάροδο του χρόνου αυτό το πράγμα αυτονομείται κι ενώ είναι κατι δικό μας σε λίγο φαίνεται σα να το έχει φτιάξει άλλος.Διατηρεί όμως την προσωπική μας σφραγίδα.Ισως να φταίει το γεγονός ότι ο χρόνος αλλάζει τον τρόπο που σκεφτόμαστε !Κάτι λοιπόν που βρίσκεται έξω από μάς, δείχνει να έχει τη δική του ταυτότητα.Ακόμη και το ίδιο το είδωλό μας στον καθρέφτη !
Ετσι λοιπόν η Χάρις ενώ είναι ένα δημιούργημα,σιγά-σιγά στα μάτια του ψυχολόγου γίνεται κάτι ξεχωριστό, μια συμπεριφορά που στο βάθος-βάθος αναμένει του φαίνεται αυθόρμητη...Προφανώς,τα ανθρωποειδή δεν έχουν ιδία βούληση αλλά εξαρτώνται από τους βαθύτερους πόθους του πρωταγωνιστή.
Εδώ ο Ταρκόφσκι κορυφώνει την αναζήτησή του και μας λέει ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να είναι σκληρός και χωρίς αισθήματα. Εχει ανάγκη να αισθάνεται, να μοιράζεται, να λυπάται, να γελάει,να μιλάει έστω και απευθυνόμενος σε κάτι ψεύτικο κάτι όχι ανθρώπινο. Του δίνει αυτός ανθρώπινα στοιχεία σιγα-σιγά και το αυτονομεί ! Για παράδειγμα,κάποιος κάθεται δίπλα στο τζάκι.Πολλές φορές λένε ότι η φωτιά κάνει καλή παρέα ! έτσι είναι γιατί η φωτιά έχει ανθρώπινες ιδιότητες: τη ζεστασιά,την κίνηση, τα αυθόρμητα ξεσπάσματα αλλά και την ηρεμία, το τσούκου-τσούκου ψιθύρισμα... Όμως ενώ κυρίως εξαρτάται από αυτόν : αν δηλ. της βάλει ξύλα, αν σκαλίσει λίγο τα κάρβουνα,εν τούτοις του φαίνεται ότι έχει δικό της μπαϊράκι και κάνει τα δικά της.
Φαίνονται ιδεαλιστικά όλ' αυτά, όμως ο Στανισλάβ Λεμ έχει φτιάξει ένα τόσο έξυπνο αφήγημα, με ευρήματα όπως η Χάρις που δεν είναι ούτε ακριβώς φαντασίωση ούτε τεχνητό κατασκεύασμα -αλλά αυθύπαρκτο όν με συνείδηση κσι δυνατότητα αυτοκαταστροφής- και συνεπώς δεν υπάρχουν επιχειρήματα ότι η ταινία ασχολείται με μη υπαρκτά πράγματα.Ιδεαλισμός είναι το φιλοσοφικό ρεύμα που πρεσβεύει ότι μόνο η συνείδηση έχει πραγματική υπόσταση και ότι ο υλικός κόσμος είναι προϊόν των αισθήσεων,παραστάσεων και αντιλήψεων.
Το σενάριο του Λεμ παίζει μ'αυτό : τι γίνεται όταν ο πολύ υποκειμενικός "κόσμος" του ανθρώπου υλοποιείται ?
Η ταινία απέβη προφητική αφού και τα κοινωνικά δίκτυα, τα blogs αλλά και η virtual reality αποσκοπούν στην υποκατάσταση αυτής της παλιότερης αλληλεγγύης,άμεσης επαφής,κοινωνικότητας,εύκολης γνωριμίας κ.λ.π.
Ο πρωταγωνιστής λοιπόν έπρεπε να βρεθεί εκεί μακριά από τη γή, για να διαπιστώσει το κενό του, την μοναξιά του, την ανάγκη του για αισθήματα.Επίσης έπρεπε να βρεθεί εκεί για να νοιώσει πόσο πραγματικά όμορφη είναι η γή ! η σκηνή με το χαρτί που βάζουν στον αεραγωγό για να τους θυμίζει το θρόϊσμα των φύλλων είναι φοβερή !
Και όταν επιστρέφει στη γή αυτός ο σκληρός, ο πρακτικός, ο λογιστής είναι τόσο μανιασμένος γι αγάπη...
Δεν είναι ότι απαραίτητα αυτή η συζήτηση γίνεται ανάμεσα σε φίλους ή κατά μόνας που λέει ο λόγος, αλλά οπωσδήποτε με τον έναν ή τον άλλον τρόπο μια ταινία δημιουργεί μέσα μας μια μικρή αναστάτωση... Οχι απαραίτητα πάντα, όμως για μένα έτσι κρίνεται μια αξιόλογη ταινία.
Ας πούμε το solaris απ' τη στιγμή που την είδα-πριν είκοσι χρόνια- χωρίς να σκεφτώ ή να συζητήσω τίποτε ήξερα ότι: "εδώ κάτι γίνεται".
Το σενάριο της ταινίας είναι βασισμένο στο ομώνυμο βιβλίο του Στανισλάβ Λέμ και πράγματι αυτό είναι μια γερή βάση για να χτιστεί ένα έργο τέχνης !
Το θυμίζω λίγο : "ένας επιστήμονας ψυκολόγος στέλνεται σ'ένα διαστημικό σταθμό που βρίσκεται δίπλα σ' έναν παράξενο πλανήτη τον solaris για να συνθέσει μια πραγματογνωμοσύνη σχετικά με το αν πρέπει ή όχι να συνεχιστεί το project, αφού μια σειρά από περίεργα γεγονότα που έχουν συμβεί στο πλήρωμα του σταθμού έχουν ανησυχήσει τους ιθύνοντες. Ο τύπος εμφανίζεται σκληρός και σκωπτικός απέναντι σε κάποιο φυγάδα απ' τον διαστημικό σταθμό και δείχνει να θέλει να ξεκαθαρίσει γρήγορα την κατάσταση καθ'ότι τον ενδιαφέρει πολύ να περικόψει περιττά έξοδα... Ολ' αυτά παρ'όλο που έχει χάσει την πολύ όμορφη γυναίκα του και ίσως θα περίμενε κανείς να είναι περισσότερο ευαίσθητος.
Κάποια στιγμή φτάνει λοιπόν στο σταθμό με μεγάλη περιέργεια κι εκεί αντιμετωπίζει μια περίεργη κατάσταση όπου ένας απ' τους τρείς του πληρώματος έχει αυτοκτονήσει, ενώ οι υπόλοιποι είναι μάλλον "λαλημένοι" πάντως όχι πολύ φυσιολογικοί! Το πιο περίεργο όμως είναι ότι στο σταθμό κυκλοφορούν και άλλα άτομα αγνώστου προέλευσης.Σιγά, σιγά διαπιστώνει ιδίοις όμασι την "πραγματικότητα": ο πλανήτης solaris έχει την ικανότητα με μια περίεργη τηλεπάθεια να υλοποιεί τα φανταστικά πρόσωπα που μπορεί να σκεφτούν οι αστροναύτες.Ομως αυτά που προκύπτουν δεν είναι είδωλα,ψεύτικα δηλαδή, αλλά απολύτως καλές απομιμήσεις. Μόνο που έχουν εν μέρει ανθρώπινες ιδιότητες, δεν έχουν αίμα αλλά ένα διαφορετιό υγρό και δεν θυμούνται πολλά πράγματα εκτός απ' αυτά που τους μαθαίνουν οι παλιότεροι.Το υλικό τους δεν είναι σάρκα και οστά αλλά ένα καλό υποκατάστατο.Παρ'όλ' αυτά τη δουλειά τους την κάνουν, δηλαδή υλοποιούν οποιοδήποτε κρυφό πόθο η αναπληρώνουν μια απώλεια...
Ο πρωταγωνιστής κι αυτός πέφτει θύμα αυτής της "φάρσας" και έτσι μπροστά του εμφανίζεται η χαμένη γυναίκα του. Στην αρχή αντιδρά και την βάζει σ'έναν πύραυλο με προορισμό το αχανές άπειρο, όταν όμως ξαναεμφανίζεται δεν αντιστέκεται και αφήνεται στη ψευδαίσθηση της επανένωσης...
Οταν ο πιο ψυχρός τεχνοκράτης συνεργάτης του διαστημικού σταθμού τον φέρνει απέναντι στην "πραγματική" πραγματικότητα και όχι σ' αυτή πού ήθελε να βρίσκεται και μάλιστα καρφώνει στην Χάριτα (το όνομα της γυναίκας του) την αλήθεια ότι δεν είναι εκείνη η πραγματική Χάρις και πως όλο αυτό είναι μια απάτη εκείνη δεν διστάζει από τις τύψεις και την κατάθλιψη ν' αυτοκτονήσει. Μάταια όμως γιατί της είναι αδύνατο να πεθάνει παρ' όλο που βιώνει ολόκληρη την οδυνηρή εμπειρία της νεκρανάστασης.
Από κει και πέρα εγείρονται ένα σωρό ερωτήματα και αφορμές για συζήτηση του τύπου : τι αγαπάμε πραγματικά, κάτι ιδεατό που έχουμε στο μυαλό μας ή μια αυτόνομη, ανεξάρτητη προσωπικότητα που βρίσκεται εκτός από μας, όμως έχει κάποια στοιχεία που θα θέλαμε να έχουμε ή που τα θαυμάζουμε?
Τι είναι αγαπητός άνθρωπος για μας? ένα σύνολο από ιδιότητες που ανταποκρίνονται στις ανάγκες μας ή ένα αυτόνομο όν με δική του συνείδηση, που έχει επίγνωση της ελευθερίας του και δρά αυθόρμητα και όχι απαραίτητα κάτω από τη δική μας καθοδήγηση?
Τι ερωτευόμαστε και τι αγαπάμε πραγματικά? ερωτευόμαστε τα τραύματά μας ? μπορεί κάποιος ν' αγαπήσει κάποιον άλλον αν δεν αγαπάει τον εαυτό του? Οταν ερωτευόμαστε κάτι δικό μας ή κάτι που μας μοιάζει απόλυτα και τίποτε άλλο μήπως αυτό λέγεται "αυνανισμός" ?
Η ταινία απαντά ότι: αγάπη είναι τα καλά αισθήματα για κάτι, κάποιον που θαυμάζουμε, έχει δική του ελευθερία βούλησης(ή τουλάχιστον έτσι μας φαίνεται) και που προτιμά την καταστροφή από το να μας εξαπατά !
Αν το δούμε φιλοσοφικά το πράγμα,ένας άνθρωπος που βρίσκεται σε απομόνωση είναι φυσικό να δημιουργεί υποκατάστατα ανθρώπινης παρουσίας γιατί στην πραγματικότητα εκείνο που έχουμε απόλυτα ανάγκη είναι η ανθρώπινη επαφή.Αλλά αυτό αφορά και οποιαδήποτε ανθρώπινη έκφραση. Ας πούμε ότι κάποιος δημιουργεί ένα κατασκεύασμα: ένα έργο τέχνης, ένα σύγγραμμα.Με την πάροδο του χρόνου αυτό το πράγμα αυτονομείται κι ενώ είναι κατι δικό μας σε λίγο φαίνεται σα να το έχει φτιάξει άλλος.Διατηρεί όμως την προσωπική μας σφραγίδα.Ισως να φταίει το γεγονός ότι ο χρόνος αλλάζει τον τρόπο που σκεφτόμαστε !Κάτι λοιπόν που βρίσκεται έξω από μάς, δείχνει να έχει τη δική του ταυτότητα.Ακόμη και το ίδιο το είδωλό μας στον καθρέφτη !
Ετσι λοιπόν η Χάρις ενώ είναι ένα δημιούργημα,σιγά-σιγά στα μάτια του ψυχολόγου γίνεται κάτι ξεχωριστό, μια συμπεριφορά που στο βάθος-βάθος αναμένει του φαίνεται αυθόρμητη...Προφανώς,τα ανθρωποειδή δεν έχουν ιδία βούληση αλλά εξαρτώνται από τους βαθύτερους πόθους του πρωταγωνιστή.
Εδώ ο Ταρκόφσκι κορυφώνει την αναζήτησή του και μας λέει ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να είναι σκληρός και χωρίς αισθήματα. Εχει ανάγκη να αισθάνεται, να μοιράζεται, να λυπάται, να γελάει,να μιλάει έστω και απευθυνόμενος σε κάτι ψεύτικο κάτι όχι ανθρώπινο. Του δίνει αυτός ανθρώπινα στοιχεία σιγα-σιγά και το αυτονομεί ! Για παράδειγμα,κάποιος κάθεται δίπλα στο τζάκι.Πολλές φορές λένε ότι η φωτιά κάνει καλή παρέα ! έτσι είναι γιατί η φωτιά έχει ανθρώπινες ιδιότητες: τη ζεστασιά,την κίνηση, τα αυθόρμητα ξεσπάσματα αλλά και την ηρεμία, το τσούκου-τσούκου ψιθύρισμα... Όμως ενώ κυρίως εξαρτάται από αυτόν : αν δηλ. της βάλει ξύλα, αν σκαλίσει λίγο τα κάρβουνα,εν τούτοις του φαίνεται ότι έχει δικό της μπαϊράκι και κάνει τα δικά της.
Φαίνονται ιδεαλιστικά όλ' αυτά, όμως ο Στανισλάβ Λεμ έχει φτιάξει ένα τόσο έξυπνο αφήγημα, με ευρήματα όπως η Χάρις που δεν είναι ούτε ακριβώς φαντασίωση ούτε τεχνητό κατασκεύασμα -αλλά αυθύπαρκτο όν με συνείδηση κσι δυνατότητα αυτοκαταστροφής- και συνεπώς δεν υπάρχουν επιχειρήματα ότι η ταινία ασχολείται με μη υπαρκτά πράγματα.Ιδεαλισμός είναι το φιλοσοφικό ρεύμα που πρεσβεύει ότι μόνο η συνείδηση έχει πραγματική υπόσταση και ότι ο υλικός κόσμος είναι προϊόν των αισθήσεων,παραστάσεων και αντιλήψεων.
Το σενάριο του Λεμ παίζει μ'αυτό : τι γίνεται όταν ο πολύ υποκειμενικός "κόσμος" του ανθρώπου υλοποιείται ?
Η ταινία απέβη προφητική αφού και τα κοινωνικά δίκτυα, τα blogs αλλά και η virtual reality αποσκοπούν στην υποκατάσταση αυτής της παλιότερης αλληλεγγύης,άμεσης επαφής,κοινωνικότητας,εύκολης γνωριμίας κ.λ.π.
Ο πρωταγωνιστής λοιπόν έπρεπε να βρεθεί εκεί μακριά από τη γή, για να διαπιστώσει το κενό του, την μοναξιά του, την ανάγκη του για αισθήματα.Επίσης έπρεπε να βρεθεί εκεί για να νοιώσει πόσο πραγματικά όμορφη είναι η γή ! η σκηνή με το χαρτί που βάζουν στον αεραγωγό για να τους θυμίζει το θρόϊσμα των φύλλων είναι φοβερή !
Και όταν επιστρέφει στη γή αυτός ο σκληρός, ο πρακτικός, ο λογιστής είναι τόσο μανιασμένος γι αγάπη...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου