To Αϊβαλί του Soloup

Προσχέδια του Soloup από την έκθεση στο μουσείο Μπενάκη

Εικόνες από το graphic novel

Η τέχνη του κόμικ έχει μεγάλη παιδευτική δύναμη. Μέσα σε μισή ώρα, στο τρένο, στο πλοίο, στο λεωφορείο ή στο σπίτι μαθαίνεις, ψυχαγωγείσαι, συγκινείσαι. Δεν πρόκειται βέβαια να εντρυφήσεις στην ιστορία της εποχής με το να διαβάσεις το κόμικ του soloup : Αϊβαλί όμως δίνει αρκετά εύληπτα στοιχεία από την πραγματική ιστορία κυρίως μέσα από τη λογοτεχνία. Και δεν είναι λίγο αυτό. Πόσο μάλλον όταν αυτό αποτελέσει έμπνευση για κάποιον να ρωτήσει, να μάθει, να ψάξει...
Και όλο αυτό ισχύει πιο πολύ για τους μαθητές που όπως και να το κάνουμε εκλαμβάνουν την ιστορία σαν στεγνό κείμενο μιας εθνοκεντρικής ρητορικής.
Υπάρχει αντικειμενική ιστορία ? Αν γεννιόμαστε λίγο πιο πέρα από τον τόπο μας θα γνωρίζαμε τα ακριβώς αντίθετα πράγματα για το παρελθόν μας ?   H αλήθεια για να αποκρυσταλλωθεί τελικά δεν είναι εύκολο πράγμα. Θέλει δουλειά, ψάξιμο, έρευνα και πολύ υψηλή κρίση, αντίληψη και συλλογισμό για να τα βγάλεις πέρα....
Πόσο κοντά είναι οι άνθρωποι ! Τελικά μ' αυτόν τον Soloup έχουμε πάρα πολλά κοινά. Πρώτα πρώτα η κοινή αγάπη μας για το σκίτσο και τα παράγωγά του, δεύτερον η κοινή καταγωγή από τη Μικρασία και τους πρόσφυγες παππούδες, τρίτον η κοινή αγάπη για την Κρήτη και τα άπειρα ταξίδια για δουλειά (τρύγο), διακοπές, περιπέτειες, τέταρτον η θητεία στα σύνορα κοντά στη Τουρκία, πέμπτον η αγάπη για το διάβασμα και την ιστορία. Δεν είναι τυχαίο ότι αυτή η περιοχή με τράβηξε σαν τον μαγνήτη πριν μερικά χρόνια και έκανα μια διαδρομή με τη μηχανή μου για μερικές μέρες. Την ανάμνηση του «οδοιπορικού» μου αποτυπώνω στην «πυγολαμπίδα» του 2010.
Σκίτσο απλό, γελοιογραφικό, εκρηκτικό ο Soloup αποδίδει τραγικές ιστορίες μ'ένα τρόπο αφελή, παιδικό. Μα γι αυτό και συγκινεί. Είναι σαν να περιγράφει ένα παιδί τη δραματική περιπέτεια που άκουσε από τη γιαγιά του. Και γι αυτή τη δραματική περιπέτεια δεν φταίει μόνο ο  γείτονας. Που έχουμε βιώσει άπειρα βάσανα απ' αυτόν. Που τις συνέπειες της άδικης και επιθετικής του πολιτικής τις ζούμε συνέχεια ακόμη και σήμερα. Όμως αν είναι αλήθεια ότι η  Τουρκία αποτελεί έναν εφιάλτη για τη χώρα μας τα τελευταία 500-600 χρόνια, άλλο τόσο είναι αλήθεια ότι έχουμε γεμίσει τα σχολικά βιβλία με μύθους και  διαστρεβλώσεις.
Γι αυτή τη δραματική περιπέτεια που περιλαμβάνει την Μικρασιατική καταστροφή, την κατάληψη της μισής Κύπρου και τη διαρκή αμφισβήτηση της κυριαρχίας μας στα νησιά και στο Αιγαίο έχει σημαντικό μερίδιο ευθύνης και η ελληνική πολιτική υστεροβουλία.
Ο Soloup μια τέτοια προσπάθεια κάνει, για να ξεκαθαρίσει και τις δύο οπτικές. Χρησιμοποιώντας κείμενα και των μεν, Κόντογλου, Βενέζη και των δε , Αχμέτ Γιορουλμάζ  προσπαθεί να εκφράσει το αυτονόητο,  ότι μεγαλύτερη ανοησία από τον πόλεμο ανάμεσα σε δυο λαούς δεν υπάρχει και ότι Τούρκοι και Έλληνες μοιάζουν περισσότερο παρά διαφέρουν, όταν όμως ο ένας από τους δύο απεργάζεται σχέδια εξόντωσης του αντιπάλου και είναι επεκτατικός τι κάνει ο αλλος ?
Μια λύση είναι να γνωρίζεις όσο καλύτερα μπορείς την ιστορία. Η ιστορία διδάσκει, μας δείχνει τα λάθη μας, μας προβληματίζει. Μας δείχνει τι σχέση έχουν τα παθήματα του κόσμου με τα πολυποίκιλα συμφέροντα, μας δείχνει το μερίδιο ευθύνης των πολιτικών. Αν είναι κάτι που πρέπει να μείνει ακλόνητο δίδαγμα από την περιπέτεια της Μικράς Ασίας είναι ότι ο μεγαλοϊδεατισμός και ο κομπασμός για σπουδαίους προγόνους και αυτοκρατορίες μόνο σε καταστροφές μπορεί να οδηγήσει. Και ότι πρέπει να απλώνουμε τα πόδια μας μέχρι εκεί που μπορούμε. Και ότι το εθνικό δεν είναι ένα ζήτημα που λύνεται με μονομερείς ενέργειες, αλλά θέλει από πίσω αγώνες λαϊκούς.
Σ' όλο αυτό λοιπόν συνεισφέρει ο Soloup πολύ ! Το σκίτσο του είναι τόσο γκροτέσκο και μεγεθύνει τη λεπτομέρεια που πια το δραματικό αποτυπώνεται με αστείο τρόπο. Μα γενικά η τέχνη του κόμικ έτσι είναι. Δεν χρειαζόταν το κόμικ η αφήγηση του Βενέζη στο «νούμερο 31328» για να κλωτσήσει στ' αχαμνά τον αναγνώστη ! Αντίθετα η τέχνη του κόμικ όπως την αντιλαμβάνεται ο Soloup απομονώνει στιγμές του Βενέζη και τις μεγεθύνει ! Προεκτείνει τη γκριμάτσα, την τραγική ειρωνία,
το θέατρο του παραλόγου των ανθρώπων που πασχίζουν να επιβιώσουν, ελπίζουν, ονειρεύονται ενώ ξέρουν ότι σε λίγο θα πεθάνουν !
Μ' αυτή την έννοια, το κείμενο κυρίως του Βενέζη είναι κλασικό και πανανθρώπινο. Και δεν αφορά τον εθνικό εχθρό τόσο όσο την αποκτήνωση του θύτη και του θύματος.
Προσφέρει το κόμικ του Soloup κάτι στη συζήτηση για την ιστορία ? Ναι προσφέρει αν σκεφτούμε την ιστορία σαν ένα σύνολο από πάθη ανθρώπινα που έχουν αφετηρία βέβαια πολιτικές και συμφέροντα. Το κόμικ είναι εκλαϊκευση γεγονότων και χρησιμεύει σαν μια ανακίνηση των θεμάτων και αφορμή για μεγαλύτερη μελέτη !
Άλλωστε σ' αυτό οφείλεται και   ο παιδευτικός του χαρακτήρας !
Υπάρχει συσχέτιση της τότε κατάστασης με τη σημερινή ? Πάρα πολλές ομοιότητες αν αναλογιστούμε ότι αυτή τη στιγμή υπάρχει ροή προσφύγων από τα ίδια μέρη αν και δεν πρόκειται για έλληνες όμως είναι άνθρωποι που έχουν ξεριζωθεί όπως οι έλληνες και βασανίζονται από Τούρκους δουλέμπορους με παρόμοιο τρόπο όπως τότε ! Επίσης σήμερα όπως και τότε αναβιώνουν, από αντίδραση ίσως, τάσεις  και ιδέες υπερπατριωτικές που συνήθως οδηγούν σε αδιέξοδα.


Για μια εκτενέστερη έρευνα πάνω στα γεγονότα εκείνης της περιόδου υπάρχει στο διαδίκτυο το βιβλίο του Τάσου Βουρνά : «η μικρασιατική καταστροφή και το ξερίζωμα το ελληνισμού» εδώ